Bij het jaarthema: ‘Uit armoede’
Wat betekent het om arm te zijn? Geen geld hebben is zoveel meer dan alleen onhandig. Het Stedelijk Museum Schiedam heeft mensen in armoede betrokken bij een grote overzichtstentoonstelling over armoede in Schiedam, die ook gaat over armoede in het algemeen. Niet alleen volwassenen, ook kinderen in armoede deden mee. Dat is dapper – maar dat is een waardeoordeel dat ik er zelf aan geef. Ik vind het dapper om zo vol in beeld te gaan met iets waarbij schaamte zo’n grote rol speelt.
De tentoonstelling bestaat uit verhalen en grote foto’s van mensen die in armoede leven. Maar er is ook veel kunst te zien. Niet alleen kinderen zijn gevraagd om op verschillende manieren armoede weer te geven, ook kunstenaars. Kunstenaars die samen met bijvoorbeeld Wendy kunst hebben gemaakt. Ook de geschiedenis van armoede komt aan bod, met de geschiedenis van heropvoedingskamp Veenhuizen en een historische kaart van Schiedam met alle voorzieningen voor armen. De kunst die te zien is bevat onder meer een aflevering van Sander en de Kloof waarin Tim ‘S Jongers meer vertelt over de mismatch tussen overheid en de mensen in armoede. En er hangt een schilderij van Alex van Warmerdam, Man in het bos, die een deel van de basis van de tentoonstelling weergeeft. Wat nou als je aan de rand van de maatschappij komt te staan? Of er zelfs buiten valt? Het is een weergave van eenzaamheid, uitsluiting en isolement.
Het woud van formulieren waar mensen in armoede mee te maken hebben, is heel letterlijk weergegeven. Je komt het tweede deel van de tentoonstelling pas binnen als je door een gang loopt met aan weerszijden al die formulieren. En het gaat nog niet eens zozeer om die formulieren zelf – want het is nog enigszins begrijpelijk dat je in het huidige systeem voor alles wat afwijkt iets moet aanvragen – maar vooral om de moeilijkheid en complexiteit van de formulieren, én van het systeem dat is opgetuigd om die formulieren aan mensen uit te leggen… Het is een hele industrie. Inmiddels is het zo moeilijk geworden dat niemand het meer begrijpt en mensen vermorzeld kunnen worden door het systeem. Het Toeslagenschandaal is hiervan een goed voorbeeld. Een aantal van de geportretteerde mensen valt onder de groep slachtoffers daarvan.
Waarom deze tentoonstelling een must is? Niet omdat het er bol staat van prachtige kunst, maar omdat de verhalen indrukwekkend zijn. De verhalen geven een beeld van een maatschappij waar de meesten van ons (gelukkig) geen enkele weet van hebben. Ook al horen we dagelijks over de Toeslagenouders en kennen we vast wel mensen met weinig geld, – het zien, horen en voelen van de dagelijkse praktijk van uitsluiting, psychische problemen, brievenfobie, gezondheidsproblemen en stress is hartverscheurend.
Stedelijk Museum Schiedam – Uit armoede. Nog te zien t/m 9 juni 2024
Tekst en beeld: Kalle Brüsewitz
