'Als je gedrag wil veranderen is het te simpel om te vertrouwen op de wilskracht van een individu'. Hoogleraar Naomi Ellemers over sociale veiligheid, een hapje hoop, regenboogtheologie en een behouden aankomst. Mondig als veilige haven.
Regenboogtheologie
Hoe leest een queer de bijbel? Herkent hij/zij/…* zichzelf daarin?
Gaat de bijbel eigenlijk ook over queers? Voelt een queer zich welkom en veilig als hij de bijbel leest? Het is goed zoeken in de bijbel naar queers en hun plek. Deze groep mensen wordt niet zo expliciet genoemd. Jezus sprak nooit over homoseksualiteit of over intersekse-personen. Iedereen moest maar passen in het hokje heteroman of heterovrouw. En als homoseksualiteit in de bijbel al ter sprake komt, gebeurt dat op een afkeurende manier. Intersekse- en transgender-personen komen al helemaal niet aan bod, terwijl zij er wel altijd geweest zijn. Het is dan ook niet verwonderlijk dat veel LHBTIQ+ers de kerk de rug toegekeerd hebben, omdat zij in de bijbel geen positieve plaats hebben en de kerk hén daardoor vaak de rug toekeerde.
In de inaugurele rede Ondertussen in de schuilhut. Een queer theologie van het thuiskomen gebruikt Mariecke van den Berg het beeld van de hut om te pleiten voor het betrekken van een theologische ruimte op de ongemakkelijke grens tussen ‘binnen’ en ‘buiten’. Wanneer hoor je erbij en ben je binnen, en wanneer niet? En wie bepaalt dat (voor jou)?
De afgelopen twee jaar ben ik voorgegaan in Regenboogvieringen en heb ik pogingen gedaan de bijbel queer te lezen. Dat ging wonderwel goed. De eerste Regenboogviering op 3 oktober 2021 ging over de volgende bijbelteksten:
Maleachi 2:10-16
Hebben wij niet allemaal dezelfde vader, heeft niet één en dezelfde God ons geschapen? Waarom behandelen wij elkaar dan zo trouweloos en schenden wij het verbond dat hij met onze voorouders sloot?
Marcus 10:1-16
Maar al bij het begin van de schepping heeft God de mens mannelijk en vrouwelijk gemaakt; daarom zal een man zijn vader en moeder verlaten en zich hechten aan zijn vrouw, en die twee zullen één worden, ze zijn dan niet langer twee, maar één. Wat God heeft verbonden, mag een mens niet scheiden.
God heeft de mens mannelijk en vrouwelijk gemaakt. En een op de negentig mensen is zowel mannelijk als vrouwelijk gemaakt. Wat God heeft samengebracht mag je niet scheiden, zegt de tekst. Operaties om een jongen-meisje of meisje-jongen te ontdoen van ofwel typisch mannelijke ofwel typisch vrouwelijke eigenschappen, zijn medisch gezien vaak onnodig – dus zou je ze ook niet moeten uitvoeren. Zo kun je de tekst óók interpreteren. Wat God heeft samengebracht mag je niet scheiden. Zo las ik deze tekst tijdens de Regenboogviering. Heeft niet één en dezelfde God ons geschapen? Waarom zouden wij daar dan iets aan moeten veranderen? Omdat het lichaam dat afwijkt niet past in het beeld van mensen dat wij het meest gewend zijn?
De tweede Regenboogviering, 2 oktober 2022, werd gehouden in samenwerking met het Stadsklooster en de twee ‘roze’ koren het Herenakkoord en de Wilde Bessen. We volgden opnieuw het oecumenisch leesrooster. Een deel uit Psalm 37:1-18:
Zondaars trekken hun zwaard
en spannen hun boog,
om zwakken en armen te doden,
om af te slachten wie eerlijk hun weg gaan.
Maar het zwaard dringt in hun eigen hart
en hun bogen worden gebroken.
We stonden in deze dienst dan ook stil bij het geweld dat queers wereldwijd nog steeds wordt aangedaan.
In Utrecht werd begin september vorig jaar voor het eerst de Utrechter Passion uitgevoerd. De première was tijdens het Festival Oude Muziek. Er is een nieuwe tekst geschreven op de muziek van de Johannes Passion van Johann Sebastian Bach. Die tekst gaat over het lijdensverhaal van LHBTIQ+ers. Er worden in deze Passion allerlei waargebeurde verhalen verteld over rechtzaken, martelingen en moorden die deze mensen hebben moeten ondergaan, en die plaatsvonden zowel in het verleden als in het heden. Dat is niet fijn om te horen, maar het is wel de realiteit waar we vandaag de dag nog steeds mee te maken hebben.
Een deel van de Utrechter Johannes Passion gaat zo:
Vandaag weten we maar al te goed van de folterdaden,
steeds opnieuw overwint de moed, om het onrecht te verraden.
O, mens, stel orde op zaken,
laat de willekeur niet overwinnen. Maak al het leed openbaar,
laat je niet bedriegen.
Er kunnen hier vele namen worden genoemd. Bijvoorbeeld die van Kleo Flores, een lesbische activiste, tijdens een bustocht verdwenen, ontvoerd, in Mexico. Men vond haar terug, gefolterd en in stukken gesneden. Mariella Franco, die streed voor meer vrouwenrechten en getrouwd was met haar vriendin, verging het niet anders. Aan dergelijke haatmisdrijven is tot op de dag van vandaag geen einde gekomen. Daarom:
Niets is volbracht.
Niets is volbracht,
geen troost voor de gekwelde harten:
‘De moordenaars vrij,’ een zin die de pijn van de slachtoffers hoont.
Waar zijn de redders, waar de kracht?
Wie leidt de strijd?
Niets is volbracht.
Te velen zijn dood.
Zijn tot zwijgen gebracht.
Ik wil daarom niet alleen stilstaan bij het geluk om in dit land en in deze kerk jezelf te kunnen zijn, waar dat gelukkig kan. Er zijn helaas nog teveel landen en kerken, ook in Nederland, waar dat nog níet kan.
We lazen eveneens uit Lucas 17, verzen 1-4. Deze tekst gaat over het feit dat er mensen zijn die anderen ten val proberen te brengen, zelfs willen ombrengen. Het zou beter zijn als degenen die daarvoor verantwoordelijk zijn met een molensteen om hun nek in zee werden geworpen, zegt Jezus. Maar meteen erna gaat hij over op het thema vergeving als de ander berouw toont. Want als je iemand met een molensteen om in zee zou gooien, dan ben je zelf geen haar beter dan de moordenaar en doorbreek je de vicieuze cirkel van geweld niet. Vergeef de ander dus, zodra deze berouw toont.
Ik vond het troostend om stil te staan bij deze teksten over (zinloos) geweld dat mensen wordt aangedaan, en die te lezen vanuit het perspectief van queers die tijdens hun leven vaak met geweld in aanraking komen.
Zondag 15 oktober 2023, de zondag na internationale Coming Out Day, wordt de derde Regenboogviering in de Waalse Kerk in Arnhem gehouden. We gaan die voorbereiden samen met het Arnhems Student Point, het COC Midden-Gelderland, het COC Nijmegen e.o., het Stadsklooster en geloofsgemeenschap De Regenboog. Die laatste bestaat overigens niet specifiek uit queers, maar heet gewoon zo. Ik ben benieuwd hoe we deze keer de teksten uit de bijbel zullen lezen!
* In dit artikel geldt ‘hij’ voor alle persoonsaanduidingen
Artikel verscheen eerder in Mondig 4.
Tekst: Aly Meijer
Beeld: Simon Berger
