Bij het jaarthema: ‘Lachen, anders zien we jullie niet!’

Het is dit jaar dertig jaar geleden dat er een vliegtuig neerstortte in de Amsterdamse Bijlmermeer. Een ramp die, behalve veel slachtoffers, een trauma achterliet. Voor een hele generatie was het een eerste kennismaking met die bijzondere wijk in Amsterdam, en tevens een cultuurclash, een botsing tussen culturen. De slachtoffers waren vrijwel allemaal van niet-Nederlandse origine. Maakte dat het minder erg? Of zorgde dat ervoor dat de mensen op die verschillen gewezen werden? Wat, als het vliegtuig op de binnenstad van Amsterdam was neergestort? Of een paar kilometer verderop, in het Gooi?

wat, als het vliegtuig in het Gooi was neergestort?

Het hele jaar staat in het teken van dit soort vragen. Er is een dramaserie gemaakt die op veel gebieden historisch accuraat is. Aan bod komen de rollen van politici, de bazen van Schiphol en van El Al, van ministers en zakenmensen, en van de ‘mannen in witte pakken’. De serie besteedt ook veel aandacht aan de niet-gehoorde minderheid: de bewoners van de Bijlmer en slachtoffers van de Rampvlucht (zoals de serie heet). Zij hebben het gevoel dat ze niet serieus genomen worden en dat ze minderwaardig zijn. Dat duidt op een cultuurverschil, maar is ook een goed voorbeeld van de kloof tussen de man in de straat en de politiek. Of tussen de bewoners van de Bijlmer – veel Ghanezen en Surinamers – en de rijke witte man. De vraag wordt meerdere keren gesteld: wat, als dat vliegtuig een paar kilometer verderop was neergekomen? Waren de onderzoeken er dan wel gekomen? Was er dan wel een riante schadevergoeding betaald?

We leven in een tijd waarin gelijke behandeling, gelijkwaardigheid en inclusiviteit aan de orde van de dag zijn. Het terugkijken op de ramp in de Bijlmermeer past daar heel goed in. Omroep Zwart bracht een documentaire uit over de nasleep van de ramp. Schrijver en activist Akwasi woonde in de getroffen flat en kijkt terug. Ook komt aan de orde welke rol het gat in zijn hart speelt bij de opvoeding van zijn kinderen. Ter ere van de documentaire bracht Omroep Zwart het boek Een gat in mijn hart (ook de naam van de documentaire) opnieuw uit. In eerste instantie verscheen dat een half jaar na de ramp in kleine oplage. Het bevat een verzameling tekstjes en tekeningen van kinderen uit de Amsterdamse wijk, over de ramp. Die gaan over leven en dood, hoop en liefde. Het boekje biedt een goed inzicht in de rouwverwerking van kinderen, maar ook hoe kinderen met cultuurverschillen omgaan.

hoop en liefde, leven en dood

De wijk in Amsterdam Zuidoost herbergt nog zoveel meer verhalen. Het Bijlmerparktheater maakte in samenwerking met Orkater een voorstelling over de eerste generatie Surinamers in Nederland. In De Gliphoeve volgen we het leven van een moeder en haar twee kinderen. Zij komen in de jaren zeventig vanuit Suriname terecht in de gekraakte flat ‘De Gliphoeve’ in de Bijlmermeer. Het is een verhaal over armoede, gebroken verwachtingen en gestrande dromen. De flat stond bekend als een plek waar je ver vandaan moest blijven. Het zat er vol met dealers en criminelen die heel Amsterdam onveilig maakten. Maar er kwamen ook mensen terecht die huis en haard hadden verlaten voor een betere toekomst in Nederland. Mensen die Nederlands waren, maar zich niet zo voelden en ook niet zo werden behandeld. Ze werden uitgebuit; beloftes werden niet nagekomen.

Het stuk behandelt racisme in zijn puurste vorm. Niet alleen door echte krantenberichten voor te lezen – ‘Bijstand voor Surinamers gekort’ -, maar ook door de ‘grapjes’ waar veel Surinaamse Nederlanders mee te maken kregen: ‘Wel lachen hè, anders zien we jullie niet in het donker’. De conclusie aan het einde van het stuk is intens: ‘Alleen voor de wet zijn we allemaal gelijk. Je kunt nooit slapen. Je moet ogen in je rug hebben. Ik ben altijd op m’n hoede. Dat is wat dit land met je doet.’

dat is wat dit land met je doet

Het is pijnlijk om te zien wat mensen elkaar aan kunnen doen en hoe een maatschappij vastzit in patronen. Het is niet vanuit slechtheid, maar vanuit angst en onwetendheid, geloof ik. Maar nu is het het jaar van de inclusiviteit. Iedereen mag er zijn en vecht daarvoor. Mensen staan op, laten niet meer met zich sollen. Ze pakken hun plek. Als je er al jarenlang niet hebt mogen zijn, is dít het moment om harder te schreeuwen dan een ander. Veel harder. Laten we hopen dat er mensen meeschreeuwen. Dan zal er een moment komen dat mensen niet per se meer hoeven te lachen om gezien te worden.

Verder lezen en kijken?
– Orkater en Bijlmerparktheater – De Gliphoeve (tot maart 2023 te zien in het hele land)
– Rampvlucht (uitgezonden in oktober 2022, terug te kijken op NPOplus)
– Een gat in mijn hart (uitgezonden in oktober 2022, terug te kijken op NPOplus)
– Theo Bean – Een gat in mijn hart (Omroep Zwart, te bestellen via elke (online) boekhandel voor € 24,99)

Tekst: Kalle Brüsewitz
Beeld: Wikicommons