Viva l’Umanità! – Leve de menselijkheid!

In de vierdelige EO-documentaireserie ‘Viva l’Umanità!’ gaat het over de wereld van vluchtelingen en migranten in Europa. Sinds de oorlog in Oekraïne zijn veel mensen die hun land hals over kop moesten verlaten, met open armen ontvangen. Niet alle vluchtelingen kunnen rekenen op zo’n gastvrij onthaal.

In Bosnië zien we pushbacks en in Calabrië uitbuiting van mensen op de vlucht. En we zien vertwijfeling in de ogen van vluchtelingen in Griekenland vanwege het eindeloze wachten en de niet aflatende pushbacks.

Maar we zien ook mensen uit ngo’s, kerken en politiek die in actie komen en helpen. En journalisten die vastbesloten zijn dit onrecht aan de kaak te stellen.

Schrijfster Rosita Steenbeek is het gezicht van de serie. In haar boeken en columns toont zij zich een scherp observant van onze worsteling met de vreemdeling.

In deze serie van filmmaker Wilberry Jakobs horen we verhalen van mensen die huis en haard verlaten hebben, en zien we hoe – ondanks alles – ook de menselijkheid gevierd wordt. Juist daarom Viva l’Umanità!  

Aflevering 1, Italië: zondag 25 december, eerste kerstdag, NPO2 22.35 uur

De zuidelijke kust van Italië, Calabrië, is een landingsplaats voor vluchtelingen en migranten die via Libië, Turkije en Libanon het land binnenkomen. Ze mogen dan de Libische hel en de barre overtocht overleefd hebben, ook in Calabrië zijn de omstandigheden vaak slecht. Uitbuiting, slechte leef- en werkomstandigheden en agressie zijn hun lot. 

De keerzijde van de gruwelverhalen over de Libische hel is dat ook menselijkheid hooggehouden wordt. In Rosarno doet Francesco van Mediterranean Hope, opgericht door de protestantse Waldenzen, er alles aan om de wantoestanden te veranderen en de vluchtelingen een thuis te bieden.

Ook de burgemeester van Camini ontvangt nieuwkomers – Afghanen, Afrikanen, Syriërs – met open armen. Niet in de laatste plaats omdat zijn vergrijsde dorp zo weer springlevend wordt.

Aflevering 2, Griekenland: zondag 1 januari, NPO2 22.50 uur

Vanuit haar standplaats Athene volgt de Nederlandse journaliste Ingeborg Beugel al jaren wat zich afspeelt in Griekenland. Kritisch en betrokken bericht ze over pushbacks, de criminalisering van hulpverlening en inperking van de persvrijheid. Ze confronteerde premier Mytsotakis en premier Rutte met een simpele vraag: ‘Wanneer stopt u met liegen over de pushbacks?’ Van NPO Radio 1 tot de Raad van Kerken op werkbezoek in Griekenland, overal deelt ze haar kennis en stelt ze onrecht aan de kaak.

In Athene zien we hoe de Afghaanse Feraidoon probeert zijn leven op te bouwen. We ontmoeten de jonge Syriërs Ali en zijn vrouw Haïda. En we zien hoe bewoners uit de vluchtelingenkampen, geholpen door de antiracistische volksbeweging Keerfa, het heft in eigen hand nemen en de straat opgaan om te demonstreren voor mensenrechten en een rechtvaardig asielbeleid.  

Aflevering 3, veilige doortocht Libanon/Italië: zondag 15 januari, NPO2 22.50 uur

Al te vaak klinkt bij ons de roep om opvang in eigen regio. Maar de meeste opvang vindt al plaats in de nabijgelegen landen. Zo vangt Libanon 1,5 miljoen Syrische vluchtelingen op en dat zet de voorzieningen daar zwaar onder druk. Door de economische crisis en sociale onrust zijn de levensomstandigheden voor vluchtelingen onhoudbaar geworden. Inmiddels zet Libanon vluchtelingen uit naar Syrië en proberen mensen op onveilige boten opnieuw te vluchten om Europa te bereiken. Voor sommigen is er een ‘safe passage’ via een humanitaire corridor. Deze is opgezet door kerkelijke organisaties in Italië, waaronder de protestantse Waldenzen en het katholieke Sant’ Egideo.  

Daniel en Ilyas, twee Syrische broers, en Jihad en Safiya met hun drie dochters worden gevolgd. Ze gaan vanuit Libanon naar een nieuw begin in Italië, waar ze gastvrij worden ontvangen en begeleid bij hun integratie door gemeenschappen en individuele burgers.

Aflevering 4, Brussel/EU-politiek/NL: 22 januari NPO2 22.50 uur

Al jaren wordt er gesproken over een beter en rechtvaardiger asielbeleid in Europa. Maar in plaats van Europese solidariteit verschijnen er vooral hekken en muren aan de grenzen van Europa. Pushbacks zijn onderdeel van bewust beleid. Heeft Europa haar ziel verkocht aan de duivel? Wat zijn die Europese waarden nog waard?

Tineke Strik, hoogleraar Burgerschap en Migratierecht aan de Radboud Universiteit en Europarlementariër voor GroenLinks, kent de vluchtelingenwereld van binnenuit. Maar net zo makkelijk vindt zij haar weg in de Brusselse biotoop van beleid en  bureaucratie. Onvermoeibaar gaat zij op missie – van Bosnië tot Ter Apel om ter plekke polshoogte te nemen, en roept zij op tot naleving van de mensenrechten en de rechtsstaat. Want wat we nodig hebben is meer Europese solidariteit en een humaan asielbeleid.

Personalia en credits

Rosita Steenbeek is schrijfster en columniste en woont in Rome. In haar boek Wie is mijn naaste?, waarin ze haar ontmoetingen met vluchtelingen beschrijft, toont ze zich een scherp observant. In haar roman Rose vertelt zij het bewogen leven van haar grootmoeder en de lotgevallen van haar joodse familie op de vlucht in de Tweede Wereldoorlog.   

Tegelijkertijd met de vierdelige tv-serie verschijnt haar boek Droomland Italië, van Aleppo naar Turijn bij uitgeverij Prometheus. Daarin reist ze door Italië en ziet ze hoe de situatie voor vluchtelingen en migranten verhardt, maar ook hoe hiertegen verzet rijst van onder meer de Waldenzen. Zij vormen een ooit zwaar vervolgde protestantse minderheid, die veel werk verzet om vluchtelingen op te vangen en ze thuis te doen voelen.

Filmmaker Wilberry Jakobs is gelauwerd met de Erasmus EuroMedia Grand Award voor haar serie Grote Denkers over de toekomst. Ze maakte o.a. de documentaireserie Sign of the Times naar aanleiding van 70 jaar Universele Verklaring van de Rechten van de Mens, die internationaal gedistribueerd werd.

Credits: Wilberry Jakobs, regie; Wiro Felix, camera; Mark Wessner, geluid; Hassnae Bouazza, research; Noël van Rens, montage; Marinus Kelder, productie; Ida Overdijk, eindredactie.