Lezing in Bussum over god-geletterdheid

Geloven als vrijetijdsbesteding

Geen godsdienst zonder vrijheid, geen geloven zonder vrije tijd. ‘Gedenk den sabbatdag, dat gij dien heiligt’, klinkt het in de bijbel. Zelfs God bouwde, na de schepping, een vrije dag in om op zijn werk te contempleren. De religieuze traditie heeft evenwel geen patent op de vrije dag. Nadat de Griekse stadsstaten elkaar met Homerisch geweld eeuwenlang hadden bestreden, gaven historische vermoeidheid en wederzijds handelsverkeer een nieuwe draai aan de geschiedenis. Vanaf de vijfde eeuw werd tijd vrijgemaakt voor kunst- en wetenschapsbeoefening. De Grieken spraken van scholè, een begrip waarvan -enigszins ironisch – ons woord ‘school’ is afgeleid. De scholè respecteren betekende niet vakantie houden. De scholè was geen tijdsvacuüm; ze was kwalitatieve en creatieve tijd, tijd voor de letteren en de kunsten. Voor zelfbezinning en voor de zorg voor het zelf is de niet-nuttigheidstijd een onmisbare voorwaarde. Michel Foucault interpreteerde haar als de geboortegrond van de menselijke subjectiviteit. Helaas zetten de Romeinen de scholè om in het otium. De scholè werd schools: met nuttigheidswaarden overladen werd ze het doorgeefluik vandisciplinering. De Kerk maakte het werk verder af en overlaadde het otium met geloofsdoctrines, kloosterregimes en zondagsheiliging. Aan het vrijzinnige geloofsdenken is vandaag de taak om de Griekse geest van de scholè opnieuw te cultiveren. Daarvoor laat het zich inspireren door Erasmus, Petrarca en Montaigne. Geloven is namelijk niet slechts ‘iets voor waar aannemen op gezag’. Geloven betekent allereerst ‘iets tot leven brengen uit verlangen’. Het is een kwestie van inventiviteit, geduld, aandacht en experimenteerplezier. Eerder god-geletterdheid dan godgeleerdheid.

Chris Doude van Troostwijk (1962) is hoogleraar filosofie en filosofische ethiek aan de Luxembourg School of Religion & Societyen hoogleraar vrijzinnige en inventieve theologie aan de Vrije Universiteit Amsterdam (Doopsgezind Seminarium). Het eerste deel van een opus magnum bevindt zich in fase van afronding: Vindingrijk geloven. Een handboek voor theologisch zelf-denken.

Deelname is gratis. Iedereen is welkom. Dit is een lezing in het kader van Seminar Religieus Humanisme.