‘Klaar voor vrede’ 2 (met gespreksvragen)
Deel 2: Toenemende militarisering van de politiek en samenleving
In het tweede deel van zijn lezing stelt prof. Fernando Enns kritische vragen bij het houden van een nationale veteranendag. Op 25 april besloot de Duitse Bondsdag voortaan 15 juni uit te roepen tot veteranendag. De dag wordt gepresenteerd als dag om veteranen de aandacht te geven die ze verdienen. Politici doen alsof de dag bedoeld is om aandacht te geven aan de veteranen, aan het leven dat sommigen gaven en de verwondingen die ze opliepen. Dat is volgens Enns te betwijfelen. Dergelijke veteranendagen worden elders in de wereld vooral gebruikt om oorlogsvoering als een heldenverhaal voor te stellen. Dat heldenverhaal dient om mensen op een nieuwe oorlog voor te bereiden. Waarom zou het anders een nationale veteranendag zijn? Voor het bevorderen van de vrede zou het beter zijn een Europese of zelfs internationale veteranendag te houden. Want een internationale veteranendag kan niet worden misbruikt voor nationalistische heldenverering.
Het uitroepen van een nationale veteranendag is een teken dat het militarisme in Duitsland sterk toeneemt. De herinneringen aan de Tweede Wereldoorlog en de geweldloze samenvoeging van Oost- en West-Duitsland zijn weggezakt. Volgens deskundigen is de situatie gevaarlijker dan tijdens de Koude Oorlog: de periode tussen de Tweede Wereldoorlog en de val van de Muur. De angst voor ‘agressie uit het Oostblok’ is terug. Daarmee is de politiek geneigd om in de vechtstand te schieten. Vechten is namelijk een van de drie instinctieve neigingen om met bedreiging om te gaan. Vluchten of bevriezen zijn geen opties voor de politici (machthebbers) die reageren.
Vluchten of bevriezen zijn geen opties
De vraag is nu of we tóch anders op dreiging kunnen reageren. Ons instinct leerde ons de drie opties vechten, bevriezen of vluchten, op grond van vroegere ervaring. Maar zouden we toch een betere manier kunnen vinden om met de beleving van dreiging om te gaan? Bij het leveren van tanks aan Oekraïne beweerden politici dat Rusland daarmee snel verslagen zou zijn. Dat bleek niet waar. Hoeveel meer vertrouwen zal nog van ons worden gevraagd? Zal met het leveren van meer en sterkere wapens het moorden snel ophouden? Zal ‘de vijand’ snel op die manier verslagen worden?
Als hoogleraar Ethiek en Vrede stelt Enns dat ‘hoe de vijand kan worden verslagen’ geen goede vraag is. Want wie is ‘de vijand’? Is dat een hele natie? Een heel volk? Kun je een heel volk wel over één kam scheren? Kortom, wie is de vijand, en wie mag dat eigenlijk bepalen? En dan is het nog de vraag wat het betekent: ‘de vijand verslaan’. Dat alles weer terugkeert naar de oude situatie? Na zoveel doden is terugkeer naar ‘hoe het was’, niet mogelijk. De doden keren niet terug, de littekens blijven.
De betere vraag is daarom: hoe kan er vrede zijn, voor iedereen?
Ook kerken bespreken hoe we ons kunnen voorbereiden op vrede (‘fit voor vrede’ of ‘vredesvaardig’ worden). De Wereldraad van Kerken heeft zich beziggehouden met de spiritualiteit van geweldloosheid. De leden van de Wereldraad noemden dit gezamenlijke zoeken een ‘Pelgrimage van Vrede en Gerechtigheid’. Ze hebben ook de relatie tussen religie en geweld besproken. Want wanneer religieuze mensen macht hebben, praten ook zij vaak geweld goed. Zelfs wanneer ze erkennen dat God wil dat geweld tussen mensen stopt. Daarom blijft het volgens Enns belangrijk kritisch te kijken naar je eigen geloofstraditie, die van christelijke geloofsgenoten en die van andere religies.
Vragen voor bespreking in een groep
1. Hoe denkt u over militaire dienst? In Nederland hebben we sinds 2006 een officiële veteranendag. De dag wordt op een zaterdag in juni gehouden. In de Haagse Schouwburg worden veteranenverhalen verteld, onder begeleiding van muziek van een militaire kapel. Buiten is er een militair defilé, met een fly past. Dan vliegt een groep militaire vliegtuigen in speciale formatie over. Veteranen nemen vaak hun hele familie mee. Ook ‘burgers’ zijn welkom. De dag is naar zeggen van de organisatie bedoeld om het respect en de waardering voor veteranen onder de Nederlandse bevolking te versterken.
2. Hoe staat u tegenover een dergelijke veteranendag? Een internationale veteranendag zou beter zijn, volgens prof. Enns. Wat zijn daarvoor zijn argumenten? In hoeverre bent u het met hem eens?
3. Wanneer Enns spreekt over ‘de vijand’, komt hij met bekende argumentatie vanuit de doperse traditie, inclusief dat je kwaad niet met kwaad mag vergelden. In de Bergrede zegt Jezus dat je je vijanden niet mag haten, maar moet liefhebben. Welke betekenis heeft dat voor u, als u nadenkt over huidige situatie in Oost-Europa? De Russische inval in Oekraïne? Is Rusland een vijand? Of alleen Poetin en zijn militaire kring? En wat is dat dan precies, een vijand? Of heeft het spreken over vijanden geen zin, wat u betreft?
4. Terugkeer naar de oude situatie van vóór een oorlog, is na die oorlog niet mogelijk, zegt Enns. Wat helpt na een oorlog vrede op gang, denkt u?
Tekst: Iris Speckmann
Beeld: Alice Donovan Rouse
