‘In het christendom is men geneigd de rol die de mens is toebedeeld in de schepping groter te maken dan...
Lotsverbonden
Dat christenen met het onderwerp duurzaamheid bezig zijn, is geen verrassing meer. Er zijn al veel verschillende titels gepubliceerd over groene theologie en duurzamer leven vanuit christelijke invalshoek. Het onlangs verschenen boek Hemels groen neemt ‘de omweg via de bijbel’. Co-auteur Matthijs de Jong: ‘Je zou ook kunnen zeggen: kijk naar buiten en zie hoe het land erbij staat, dan weet je dat de natuur zucht en kreunt en dat we ons leven moeten veranderen. Maar er gebeurt te weinig. Mensen van goede wil nemen toch een afwachtende houding aan, kijken naar anderen, schipperen: ‘ik wil wel duurzamer reizen, maar gun mezelf toch de auto’.
De bijbel is er al eeuwen. Die houdt ons een spiegel voor en ontmaskert onze uitvluchten. Ik denk dat het zeer noodzakelijk is dat godsdiensten zoals het christendom aanknopingspunten in de traditie zoeken om zó naar het leven te kijken dat je met elkaar een innerlijke motivatie kunt formuleren. Zodat we met elkaar kunnen zeggen: dit staat er op het spel en dit is waar we naar toe moeten. Dat geeft kracht en een fundament om in het dagelijks leven moeilijke beslissingen te nemen.’
Het boek dat Matthijs schreef samen met Cor Hoogerwerf, is geboren uit een webinarserie voor voorgangers aan de hand van een aantal bijbelteksten. ‘Gaandeweg merkten we dat het niet zomaar een losse verzameling was, maar dat er een rode draad doorheen loopt die laat zien wat de bijbel ons leert over duurzaamheid. Duurzaamheid is natuurlijk een modern woord, geen bijbelwoord. De bijbel heeft het over rechtvaardigheid. Over een eerlijke wereld, over rijkdom en armoede, maar ook over hoe je goed omgaat met het land en je medemens en hoe je je tegenover God opstelt. Anderzijds gaat het ook over de bijbelse kritiek op de menselijke neiging om onze eigen projecten te beginnen en God daarbij van lieverlee uit het oog te verliezen. Voor je het weet staat er een grote stad waar alles zo’n beetje ontspoort. Ik denk dat je hier bij de kern van de problemen komt als het om duurzaamheid gaat. Dat soort onverschilligheid tegenover God, die eigengereidheid, zie je vandaag ook. De neiging om je eigen gang te gaan, zonder je ook maar iets aan te trekken van een hogere norm. Of je dat nu godsdienstig beziet, moreel, of van vanuit een bepaald rechtvaardigheidsgevoel.’
Ruimte maken voor Gods aanwezigheid op aarde
De auteurs werden tijdens het schrijven van het boek regelmatig verrast. Matthijs: ’Ja! Ik ben bijvoorbeeld al heel wat jaren bezig met het boek Genesis. Het was me opgevallen dat de zevende dag een belangrijke rol speelt in het verhaal en ik had al eens uitgewerkt waarom. Bij scheppingsverhalen van andere culturen uit die tijd draait het altijd om het koningschap. Dat is het fundament dat heel het leven ordent. Maar in de bijbel komt opeens de zevende dag als hoeksteen naar voren en dat past perfect bij de manier waarop Israël geacht wordt te leven: als heilig volk, het volk van de sabbat. Daarmee wordt alles anders dan wat in die tijd de norm was. Dat maakt dat niet de macht van de koning centraal staat, maar de sabbat als heiligend en samenbindend principe. Dat had ik allemaal zo’n beetje uitgezocht, maar tijdens het schrijven realiseerde ik me opeens dat in het christendom het scheppingsverhaal anders is ingedeeld. Door na de zesde dag het hoofdstuk af te breken (Genesis 1), en de zevende dag door te schuiven naar Genesis 2, krijgt niet de sabbat maar de mens de hoofdrol. Waardoor je makkelijk vergeet dat je als mens wel een belangrijke rol hebt, maar binnen een orde die God heeft ingericht.’ Matthijs begint te lachen. ‘Toen ik dat zag dacht ik: dat ik dat al die tijd niet heb gezien!’
In het christendom is men dus geneigd de plek die de mens is toebedeeld in de schepping groter te maken dan die in de bijbelse teksten is. ‘Je bent als mens bestemd beeld van God te zijn, maar om het werkelijk te zijn moet je de sleutel van die zevende dag omarmen. Dat betekent leren van het voorbeeld dat God geeft: hoe het volk een heilig volk kan zijn door de regels in acht te nemen voor de omgang met God, de medemens én het land. De weg van heiligheid is een heel andere weg en impliceert dus ook een ander soort heersen. Waar in andere culturen de koning met het zwaard in zijn hand de macht van de goden zichtbaar maakte over de mensen, kan hier het volk – groot en klein, man en vrouw – ruimte maken voor Gods aanwezigheid op aarde, door de heiligheidsregels in acht te nemen. Die zijn gericht op een ander soort leven, een ander soort orde, waarin mens, dier en land heilzaam verbonden zijn, met elkaar en met God.
Doperse lezers zullen bij het lezen van Hemels groen blij zijn een vertrouwd pacifisme te herkennen in het scheppingsverhaal. Het gaat over een pacifistische God – of niet? Matthijs: ‘Ja, dat is zo! De God van Genesis schept de wereld niet met geweld, maar met zijn woord. En niet ter meerdere glorie van een koning, maar omwille van een verbond, een gemeenschap, het leven.’
Vertrouwd pacifisme in het scheppingsverhaal
In de teksten van de bijbel bestaat volgens Matthijs een sterke lotsverbondenheid tussen mensen en alle andere levensvormen in de schepping. ‘Het is de opdracht van God die de mens bijzonder maakt en verantwoordelijkheid geeft. Maar als het gaat om het bestaan zelf, is de mens gelijk aan alle andere soorten. Dan is er geen hiërarchie en is de mens even afhankelijk van God als andere schepselen om te kunnen overleven. Eigenlijk is het gek dat een boek als de bijbel het woord duurzaamheid helemaal niet kent, terwijl het er zoveel over te bieden heeft!’
Matthijs de Jong is bijzonder hoogleraar Bijbelvertaling aan de Vrije Universiteit en verbonden aan het Nederlands-Vlaams Bijbelgenootschap (NBG).
Dit interview verscheen eerder in Mondig 4
Tekst: Iris Speckmann
Beeld: Wikicommons
