‘Je gaat toch dingen missen. Je mist gewoon je thuis.’ Peter Nissen over zijn vertrek en zijn terugkeer bij de...
Verlangen naar het thuisland
‘Je hoeft niet alles te begrijpen, het gaat ook om een geheim.’ Peter Nissen (1957) was en is rooms-katholiek duider en werkte jarenlang als hoogleraar kerk- en cultuurgeschiedenis aan verschillende universiteiten. In 2010 verliet hij de katholieke kerk en stapte over naar de remonstranten. Om afgelopen voorjaar weer terug te keren op het ‘oude nest’.
Wat heeft gemaakt dat u in 2010 naar de remonstranten bent overgestapt?
Ik ben heel actief geweest in de rooms-katholieke kerk (RKK). Als duider werd van mij verwacht dat ik wat de paus zei vertaalde naar het Nederlandse publiek. Binnen de RKK voelde ik me vooral verbonden met de mensen die zich bezighielden met vernieuwing, bijvoorbeeld rond verruiming van het ambt; kortom met mensen die zochten naar nieuwe vormen van gemeente zijn, naar minder hiërarchie. Onder de twee voorlaatste pausen merkte ik een behoorlijke achteruitgang met betrekking tot die vernieuwing. Dat was ook zo in de oecumene. Ik was betrokken bij de internationale oecumenische dialoog tussen de RKK en Mennonite World Conference. Daarover gaf ik lezingen in het land, ook bij doopsgezinden, en hoorde daar geluiden over de afname – onder bisschoppelijke druk – van de goede samenwerking met katholieke parochies. En in de diensten mochten bepaalde liederen niet meer gezongen worden. Bij die vorm van censuur voelde ik me niet prettig. Dat alles bij elkaar maakte dat ik in 2010 de ruimte van de vrijzinnigheid ging opzoeken.
bij die vorm van censuur voelde ik mij niet prettig
Bent u uit de rooms-katholieke kerk gestapt?
Nee, ik ben kerkelijk ‘verhuisd’. De kerk is voor mij de hele gemeenschap van mensen die in het voetspoor van Jezus Christus gaan. Ik heb in dat ‘gebouw’ kerk een kleiner kamertje opgezocht waar de ramen en deuren wijd openstaan. ‘Vrij en verdraagzaam christendom’, dat is de leus die de remonstranten uitdragen. Bij de remonstranten vond ik de ruimte om vrijuit te ademen.
Waarom de remonstranten en niet de doopsgezinden?
Ik had een bezinningsreis van remonstrantse predikanten naar Engeland begeleid. Op de terugreis zei Christiane Berkvens, remonstrants predikant: ‘Zie je nou wel, je hoort erbij, kom nou maar gewoon.’ Dat iemand dat tegen je zegt beschouwde ik als een roeping. Toen ben ik remonstrants predikant geworden. Alleen om af en toe ergens voor te gaan, want ik had daarnaast mijn werk op de universiteit. Maar toen werd er een beroep op mij gedaan vanuit Oosterbeek, omdat ze geen predikant konden vinden. Daar heb ik een kleine aanstelling vervuld. Later ben ik ook nog een poosje voorganger geweest in Nijmegen.
zie je nou wel, je hoort erbij, kom nou maar gewoon
Sommige doopsgezinde vrienden van mij hebben wel tegen mij gezegd dat ik ook doopsgezind had kunnen worden, met mijn hang naar vrij ademen en mijn zoektocht naar mystiek. Mijn proefschrift ging ook over doopsgezinden, en later maakte ik dus deel uit van de oecumenische commissie. Maar wat me bij de remonstranten aantrok was dat intellectuele, wat de doopsgezinden minder hebben. Ook op academisch niveau komen daar de publicaties over vernieuwing vandaan. Ik zat prima in dat kleiner kamertje. De ruimte die het gaf om bij de remonstranten te mogen ‘wonen’, was prettig. Maar gaandeweg begon ik dingen te missen.
Wat miste u en vormde dat de reden dat u toch weer ‘terugverhuisd’ bent?
Ik vergelijk mijn kerkelijke verhuizing weleens met een emigratie. Een emigratie kent push- en pull-factoren. Net zoals emigranten zich er in het nieuwe land van bewust worden hoezeer ze vergroeid zijn met het oude land, werd ik me bij de remonstranten bewust van mijn katholieke thuisland. Ik merkte dat ik me op emotioneel vlak verbonden bleef voelen met de katholieken en hoe die met elkaar omgaan. In het vrijzinnig-protestants milieu is dat toch vaak een beetje cerebraal en bij de remonstranten wat intellectualistisch. In een katholieke omgeving heb ik altijd meer warmte ervaren. Ook de liturgie miste ik. Ik heb wel geprobeerd het een en ander in te brengen bij de remonstranten door met liturgische kleuren te werken, meer kaarsen te gebruiken en beter gebruik te maken van stilte. Maar de nadruk bleef daar toch erg liggen op het cerebrale: de preek was het belangrijkste. Daarmee was het voor mij teveel een one man show.
ik zag weinig verbinding met het grotere geheel
Ook andere zaken, op reflectief niveau, miste ik. Bijvoorbeeld op het gebied van de ecclesiologie (theologie van de kerk). Die is heel weinig tot ontwikkeling gekomen in het vrijzinnig-protestants milieu, waardoor het risico bestaat dat je de kerk gaat zien als een soort vereniging. Terwijl ‘kerk’ voor mij ook een werkelijkheid is die gaat om een op diep niveau samengeroepen worden, als gemeenschap. Bovendien zag ik in dat ‘remonstrantse kamertje’ weinig verbinding met het grote geheel. Vrijzinnige kerkgenootschappen hebben soms de neiging erg in zichzelf te kruipen. Terwijl ik het belangrijk vind om ver te kunnen kijken.
Verder merkte ik dat ik me thuis voel bij het sacrale van de katholieke kerk, het gevoel voor symbolen en rituelen. Je hoeft niet alles uit te leggen of te bespreken. De liturgie moet jou meevoeren en er moet ook plaats zijn voor het lichamelijke. De liturgie van de katholieke kerk heeft veel meer beweging in zich dan die van de remonstranten. Je hoeft niet alles te kunnen begrijpen, het draait ook om een soort geheim.
Veel emigranten bezochten uiteindelijk weer Nederland en moesten dan concluderen dat de plek waar ze heimwee naar hadden er niet meer was. Hoe is het voor u om terug te zijn?
Ik ben natuurlijk niet helemaal weggeweest. De ontwikkelingen in de katholieke kerk heb ik goed gevolgd en ik kwam ook nog in de parochie waar mijn vrouw actief was. Ik ben weggegaan uit onvrede over de koers vanuit Rome. Juist nu ik terugkom merk ik dat er weer ruimte is, ook dankzij de huidige paus.
Tekst: Kalle Brüsewitz en Annegreet van der Wijk
Beeld: Claudia Venhorst, Karen Cann
