Bijeenkomst Commissie Kerk en Kunstbezit
De ADS-commissie Kerk en Kunstbezit spant zich al sinds jaar en dag in voor kleiner wordende doopsgezinde gemeenten, die hun kerkgebouw met toebehoren steeds moeilijker in stand kunnen houden. Niet alleen zijn er minder leden, ook zijn er minder vrijwilligers/bestuurders die het onderhoud en de subsidiëring van de vermaning kunnen verzorgen. De ADS-commissie geeft gevraagd en ongevraagd advies hoe te handelen in zulke moeilijke omstandigheden.
Een oplossing is vaak de oprichting van een beheerstichting door de gemeente – waarin ook niet doopsgezinden het bestuur vormen – die de instandhouding verzorgt t.b.v. de gemeente, die de zeggenschap behoudt als eigenaar. Als het gebouw de status van Rijksmonument heeft, is het daarnaast mogelijk het te behouden in een doopsgezinde erfgoedstichting als eigenaar van het gebouw. Deze stichting assisteert dan bij subsidieaanvragen en onderhoud.
Als de gemeente en de beheerstichting de zorg niet meer aankunnen, gaat de zeggenschap en verantwoordelijkheid voor het gebouw over op de doopsgezinde stichting. Door de overdracht aan de doopsgezinde erfgoedstichting kan worden voorkomen dat het gebouw – als te weinig leden en bestuurders zijn overgebleven – wordt vervreemd aan derden, waardoor de doopsgezinde eigenheid verloren gaat.
Er zijn inmiddels in Noord-Nederland en Noord-Holland ca. vijftien Rijksmonumenten ondergebracht in doopsgezinde erfgoedstichtingen waarin, vooruitlopend op een te verwachten inkrimping van gemeenten, het juridische eigendom van de vermaningen is ondergebracht, gekoppeld aan twee belangrijke toezeggingen:
- De kleiner wordende gemeente behoudt de dagelijkse zeggenschap en het gebruik van de vermaning, zo lang zij bestaat en de kosten van instandhouding kan dragen. Kan de gemeente dat niet meer, dan zal de doopsgezinde erfgoedstichting de zeggenschap en de zorg voor instandhouding overnemen. De doopsgezinde erfgoedstichting waarborgt dat het gebouw in doopsgezinde handen blijft.
- Wanneer het gebouw niettemin zou worden vervreemd dan heeft de inbrengende gemeente of diens opvolger het recht het gebouw terug te verwerven tegen vergoeding van de door de erfgoedstichting gemaakte kosten.
Het is duidelijk dat helaas niet alle doopsgezinde gebouwen kunnen worden bewaard. De doopsgezinde erfgoedstichtingen streven naar een bezit van in totaal iets meer dan twintig Rijksmonumenten in Nederland. Deze stichtingen fuseren tot één doopsgezinde erfgoedstichting wanneer er meer dan twintig zijn verzameld. Er is dus nog plaats voor ca. vijf doopsgezinde vermaningen.
Helaas komt het voor in een aantal gemeenten – waar door afnemend ledental het onderhoud van de vermaning ondoenlijk wordt – dat enkele van de laatste bestuurders dwarsliggen en de continuïteit van een voor de geschiedenis belangrijk gebouw in de weg staan. Hierdoor blijft er een risico dat de laatst overgeblevenen het gebouw overdragen aan een niet doopsgezinde partij. Een ontwikkeling die ons zorgen baart. Juist terwijl de doopsgezinde erfgoedstichtingen de mogelijkheid bieden voor het in stand houden van ons doopsgezind erfgoed. Wij doen dan ook een oproep aan de besturen van kleiner wordende gemeenten om nu al een waarborg te regelen voor de continuïteit en niet te wachten tot de laatste ‘het licht uitdoet’.
Op 15 april 2023 is er een derde informatiebijeenkomst voor gemeenten en instellingen over wat de rol kan zijn van doopsgezinde erfgoedstichtingen bij de continuïteit van ons doopsgezind erfgoed.
U kunt zich voor de informatiebijeenkomst in Zaandam bij het secretariaat van de ADS aanmelden via info@ads.nl